کد مطلب:46096 شنبه 1 فروردين 1394 آمار بازدید:37

گنجینه پرسمان » فلسفه و منطق

منظور از شناختهاي آيتي چيست؟

در شناختهاي آيتي، گاهي شناخت طبيعت، آيت و نشانه يك رشته شناختهاي طبيعي نيز ميگردد، يعني احساس مستقيم، از طبيعت ما را به شناخت قشر ديگر از همان طبيعت رهبري ميكند، بدون آنكه دوّمي را مشاهده كنيم و گاهي ديگر شناخت طبيعت، وسيله شناخت يك رشته امور غير طبيعي و جهان خارج از ماده و طبيعت ميشود و براي هر دو نمونههايي را يادآور خواهيم شد.
قرآن روي اين نوع از شناختها زياد تكيه ميكند، و ميگويد: «وَمِنْ آياتِهِ أَنْ جَعَلَ لَكُمْ مِنْ أَنْفُسِكُمْ أَزْواجاً لِتَسْكُنُوا إِلَيْها» روم/2 [از نشانههاي وجود او اين است كه براي شما از جنس خود همسري قرار داده تا آرامش پيدا كنيد.]
«وَمِنْ آياتِهِ مَنامُكُمْ بِاللَّيْلِ وَالنَّهارِ وَابْتغاؤكُمْ مِنْ فَضْلِهِ» روم/ 23 [از نشانههاي وجود اوست خواب شما در شب و روز و فعاليت شما براي تأمين معاش.]
«وَ مِنْ آياتِهِ خَلْق السَّمواتِ والأَرْض وَ ما بَثَّ فِيهِما مِنْ دابَّةٍ» شوري/ 29 [از نشانههاي وجود اوست آفرينش آسمانها و زمين و پخش موجودات زنده در آنها.]
شما اگر مجموع آياتي را كه در آنها از طريق مشاهده آيت، ذي الآيه، ارائه و نشان داده شده است، ملاحظه فرماييد، خواهيد ديد كه هدف از تمام اين آيات، شناخت يك رشته معاني و مفاهيم از خلال يك رشته مشاهدهها و شناختهاي حسي است، به گونهاي كه انتقال از شناختي به شناخت ديگر، اختصاص به شناخت ماوراء طبيعت ندارد، بلكه انسان در شناختهاي خود از يك رشته شناختهاي طبيعي به سوي يك رشته شناختهاي طبيعي كه در آن لحظه (از قلمرو حس او بيرون بوده) منتقل ميشود و اين انتقال يكي از علوم بشر را تشكيل ميدهد و انتقال در هر دو مورد، يكسان ميباشد، از اين جهت معني ندارد كه انتقالي را صحيح و انتقال ديگري را غير صحيح بدانيم، هم اكنون ثابت ميكنيم كه بسياري از شناختهاي ما در اين جهان از قبيل شناختهاي آيتي است، يعني از قماش همان شناختي است كه از آنها به روح و فرشته و خدا پي ميبريم. اگر نمونههايي از اين معرفت و شناختها (از يك رشته شناختهاي طبيعي به يك رشته شناختهاي طبيعي ديگر انتقال يابيم) در ادراكات ما وجود داشته باشد نبايد در صحت و استواري آن گروه از شناختها (از شناخت امور طبيعي به شناخت امور غير طبيعي منتقل شويم) واهمه داشته باشيم.
هماكنون خواهيم ديد كه اين دو گونه شناخت ارتباطي به شناخت منطقي تجربي ندارد، زيرا توسعه و گسترش در اين دو مورد، در عمق معرفت است نه در عرض و طول آن، و شناختهاي تجربي مربوط به آن نوع از شناخت است كه در آن معرفت از نظر افقي توسعه پيدا ميكند، نه عمقي.
اكنون نمونههايي را در اين مورد يادآور ميشويم:
نمونههايي از شناختهاي آيتي و نشانهاي
1ـ اگر وجود يك شيئ گواه بر وجود علت و پديد آورنده آن است، صفات آن شيئ، نيز دليل و آيت خصوصيات و ويژگيهاي آن علت خواهد بود.
2ـ هيچ كدام از ماها فردوسي و سعدي و حافظ را نديدهايم، ولي از مطالعه آثار ادبي و اجتماعي و عرفاني آنها به ذوق خلاق آنان پي ميبريم كه يك چنين آثار گرانبها و كم نظير را به يادگار گذاردهاند.
3ـ كتاب شفاء و قانون بوعلي كه اوّلي در فلسفه و دوّمي در طب است، آيت نبوغ او در فلسفه، و نشانه اطلاعات وسيع وي در طبابت است و ما از مشاهده آثار علمي آنان، به يك حقيقت كه پشت سر آن قرار دارد، كه همان آگاهي وسيع او از فلسفه و طبابت است، پي ميبريم، و اين نوع استدلال را يك استدلال متقن ميپنداريم.
4ـ درباره گذشتگان سخن ميگوييم، و يا انسان در برخورد اجتماعي با افراد، به صفات آنان از قبيل: علم و ايمان، عاطفه و صداقت و يا نقطه مقابل آنها پي ميبرد، يك چنين شناخت نه شناخت حسي مستقيم است و نه از قبيل شناختهاي منطقي تجربي است، بلكه انسان از رفتار افراد، بر روحيات و ويژگيهاي روح آنان استدلال ميكند و به شناخت خويش عمق ميبخشد. اصولاً خوبي و بدي، دوستي و دشمني افراد قابل تجربه و آزمايش نيست، بلكه شناخت استدلالي و آيتي است، استدلال از، آثار بر وجود مؤثر و صفات اوست.
5ـ خدا شناسان از طريق مشاهده نظم جهان و شگفتيهاي طبيعت و نظام بديع و استواري كه در ماده جهان پديد آمده است به پديد آورنده نظم، و عقل وسيع و تدبير گسترده خالق نظام، و علم و قدرت او پي ميبرند.
همچنين از مشاهده «هدفداري جهان» و هماهنگي پديدههاي گوناگون در طريق پرورش انسان و يا جاندار، استدلال ميكنند كه جهان، فاعلي عالم و دانا و مدبّري آگاه داشته كه اجزاء جهان را آنچنان منسجم و هماهنگ آفريده كه همگي در يك لحظه دست به دست هم داده و مايه حيات و بقاء انسان و جاندار را فراهم ساختهاند.

---

: آية الله جعفر سبحاني
شناخت در فلسفة اسلامي